Ұзақ өмір сүру рекорды
Ұзақ өмір сүру рекорды: 21 ғасырда адамдар 130 жасқа дейін өмір сүре ала ма? деген сұраққа жауап іздейік
Статистер Мишель Пирс пен Адриан Рафтери жақын болашақта ең жоғары өмір сүру ұзақтығы қалай артатыны туралы болжам жасады.
Осы күнге дейін өмір сүру ұзақтығы бойынша рекорд француз әйелі Жанна Кальманға тиесілі, ол 1997 жылы 122 жыл 164 күн жасында қайтыс болған.
Демографияны зерттейтін статистер ретінде біз бұл рекорд 2100 жылға қарай жаңарады деп күтудеміз, яғни ұзақ өмір сүру рекорды жаңарады.
Біз нақты деректерге негізделген тәсілді қолдана отырып, адамның максималды өмір сүру ұзақтығын зерттейміз. 2021 жылдың маусымында жарияланған біздің рецензияланған зерттеуіміз екі негізгі компонентті біріктіреді және олардың үлгісін жасайды: 110 жасқа жеткеннен кейін өлім қаупінің төмендеуі және осы ғасырда 110 жасқа жеткен адамдар санының артуы.
Пандемияға дейін жүргізген осы екі факторды талдау XXI ғасырда өмір сүретін адамдардың бірі Кальман ханымның рекордын жеңетіні сөзсіз екенін көрсетеді. Қандай да бір адамның 126 жасқа дейін өмір сүру ықтималдығы 89%, алайда біреудің 132-ші туған күнін қарсы алуы тек 3% ғана құрайды.
Адамның максималды өмір сүру ұзақтығы туралы пікірталастар
Ғалымдар адамның өмір сүру ұзақтығының белгіленген шегі бар-жоғын белсенді түрде талқылауда.
Кейбір биологтар қартаюды емдеуге болатын ауру емес, оны медициналық жаңалықтар қандай керемет болса да, толығымен тоқтатуға болмайтын кері қайтпайтын үрдіс деп санайды. Кейбір демографтар өмір сүру ұзақтығының табиғи шегі бар екенін айтып, максималды жастың да біркелкі болатынын меңзейді.
Бірақ басқа ғалымдардың пікірінше өмір сүру ұзақтығы артады — кем дегенде кейбір жолы болған адамдар үшін. Жақында бірнеше танымал биологтар мен медициналық сарапшылар медициналық араласу арқылы өмір сүру ұзақтығын күрт ұзартуға үміт бар деген жұмыстарды жариялады. Tesla компаниясының басшысы Илон Маск және Google негізін қалаушы Сергей Брин сияқты өте бай технологиялық алпауыттар мұндай зерттеулерге қомақты қаражат салуда.
2002 жылы екі демограф – Джим Оппен мен Джеймс Вопел – 1928-1990 жылдар аралығында жетекші демографтар ұсынған өмір сүру жасының шектеулері осы болжамдар жасалған уақыттан орта есеппен бес жыл өткен соң асып кеткенін байқады. Олар сондай-ақ өмір сүру ұзақтығының артуы біздің өмір сүрудің максималды ұзақтығы туралы көзқарасымызды анықтамауы керек екенін атап өтті, өйткені максималды және орташа көрсеткіштер — мүлдем әртүрлі заттар!
Тіпті адам өмірінің белгіленген шегін жақтайтын көрнекті демографтар, С.Джей Олшанский мен Брюс А.Карнс өлімнің сөзсіз келетін жасы жоқ екенін мойындап, ұзақ өмір сүру рекордтарын үнемі жаңартып отыру мүмкіндігіне жол берді.
Өте ұзақ өмір сүретін адамдарды зерттеу мәселелері
«Жүз жасаған» немесе 110 жастан асқан адамдар туралы деректер шектеулі және көбінесе ондай деректердің сапасы төмен. «Жасқа деген ағат пікір» мәселесі немесе өте қарт адамдардың өз жасын бұрмалау не асыра көрсету үрдісі бар. Осы себепті біз Халықаралық ұзақ өмір сүру деректер базасындағы мұқият тексерілген тек егде жастағы адамдар енгізілген қайтыс болу туралы жазбалардың жинағынан алынған деректерді пайдаландық.
Жылдық өлім-жітім әдетте жас ұлғайған сайын артады. Мысалы, адамдар 20 жастан гөрі 80 жаста қайтыс болуының ықтималдығы жоғары.
Бірақ адам 110 жасқа толғанда бәрі өзгереді. Қолда бар ең жақсы дәлелдер осы «аса ұзақ өмір сүргіштер» үшін өлім-жітім деңгейі жоғары болғанымен, олар қартайған сайын өспейтінін көрсетеді. Бір жағынан бұл аса ұзақ өмір сүргіштер қартаюды тоқтатады дегенді білдіреді.
Керісінше, аса ұзақ өмір сүргіштер тобында өлім деңгейі тұрақты, бірақ өте жоғары — жылына шамамен 50%. Бұл 110 жасқа толған әрбір 1000 адамның шамамен 500-і 111 жасқа толғанға дейін, ал тағы 250-і 112 жасқа дейін қайтыс болады дегенді білдіреді. Егер логикалық тұрғыдан ақырғы межені қарастырсақ, 1000-нан 1-і ғана 120-ға дейін өмір сүреді, ал миллионнан 1-і ғана 130 жасқа дейін жете алады.
Оның үстіне, егде жастағы адамдарға өлім-жітім деңгейіне әсер ететін жыныс және ұлт сияқты дәстүрлі демографиялық факторлар әсер етпейтін сияқты. Бірақ ғалымдар жүз жасағандардың ұзақ өмір сүруіне қандай факторлар әсер ететінін әлі анықтай алмады. Керемет генетика? Әлде салауатты орта? Немесе басқа белгісіз факторлар? Олар әдеттен тыс адамдар сияқты көрінеді, бірақ нақты себебі түсініксіз.
Бұл заңдылық бізді зерттеудің екінші компонентіне әкелді: 2100 жылы аяқталатын 21 ғасырда қанша адам 110 жасқа жететінін болжау. Біздің зерттеу тобымыз әзірлеген және Біріккен Ұлттар Ұйымы пайдаланатын халықты болжау әдістерін пайдалана отырып, біз 20-шы ғасырдың ортасында халық санының айтарлықтай өсуі 2100 жылға қарай 100 жастан асқан халық санының өсуіне әкелетінін анықтадық. Біздің бағалауымыз бойынша 2080 жылға қарай 300 000-ға жуық адам 110 жасқа жетеді, +/- 100 000 адам.
Бұл диапазон миллионнан әлдеқайда төмен болса да, олардың кем дегенде біреуі 130 жасқа жетеді деп болжауға болады.
Осы ғасырдағы адам өмірінің тәжірибелік шегі
Шеткі нүктелерді болжау — белгісіздерге толы күрделі тапсырма. Медициналық жетістік адамдарға шексіз өмір сүруге мүмкіндік береді деп болжауға болады, бірақ 123 жасқа толған кез келген адам келесі күні жай ғана қайтыс болып кетуі мүмкін. Оның орнына біздің зерттеуіміз өмір сүру ұзақтығының абсолютті шектеулері туралы тексерілмейтін гипотезаларға емес, осы ғасырда не болатынына бағытталған статистикалық, деректерге негізделген тәсілді қолданды. Біздің нәтижелеріміз біреудің 130 жасқа дейін өмір сүру ықтималдығы бар болғаны 13% екенін және осы ғасырда біреудің 135 жасқа дейін өмір сүру ықтималдығы өте төмен екенін көрсетеді.
Басқаша айтқанда, дәлелдер өмір сүру ұзақтығының шектеулері бұлжымайтын қатаң емес, тәжірибелік болуы мүмкін екенін көрсетеді. Адамдар Кальманның 122 жасқа жеткен рекордын осы ғасырда жеңетіні сөзсіз, бірақ жаңа рекорд та он жылдан артық шыдамауы мүмкін.
Біз талдауды пандемия басталғанға және оның өмір сүру ұзақтығына тигізген әсеріне дейін жиналған деректерді пайдалана отырып жүргізгенімізбен, жалпы алғанда нәтижелер дәл болып қала береді деп есептейміз. Пандемия XXI-ші ғасырдағы өте ұзақ өмір сүрудің біршама төмендеуіне әкелуі мүмкін. Бірақ бұл құлдырау өте үлкен болуы және 110 жастан кейін олардың өліміне қандай да бір елеулі әсер болашақта көптеген жылдар бойы сақталуы екіталай.
Дереккөзі
