Қазіргі қоғамның қайшылықтарын зерттеу

Бұл мақала www.nippon.com сайтында 17.01.2022 күні жарияланған. Тақырып та, айтылған оқиға да қызық болғандықтан сіздерге аударып ұсынуды жөн көрдік. Мақала авторы Мураками Сатоси суретші, түрлі көрмелер өткізеді.

«Пенополитеннен жасалған кішкентай ақ үй екі аяқпен қозғалып барады. Мұндай көрініске кім бейжай қарай алады? Бұл аяқ қазіргі заманғы суретші Мураками Сатошиге тиесілі, ол бүкіл Жапонияны жаяу аралап, саяхаты қайда апарса да өзінің «үйін» қоятын. Бұл мақаласында ол өмірге, өнерге деген көзқарасын түсіндіреді.

COVID-19 індетінің шиеленісуі жалғасуда, яғни бізге әлі де бетперде киюіміз керек. Телефоныңызды немесе әмияныңызды үйде ұмытып кетуге болады, бірақ бетперде киюді ұмытпаңыз. Барлығы солай істейді, бірақ бетперделер мені қинайды. Мен бетпердесіз жүргенді ұнатамын, сондықтан мүмкіндігінше бетперде кимеуге тырысамын.

Адамға бетперде қашан қажет? Оны супермаркеттен бірдеңе сатып алғанда, кафеде тамақтанғанда немесе толық емес жұмыс күнінде жұмыс істегенде кию керек. Ойлап қарасаңыз, бұл істердің барлығы ақшаға қатысты. Ақшаны пайдалану басқа адамдармен қарым-қатынас жасауды білдіреді. Екінші жағынан, бетперде басқа адамдарды тыныс алу кезінде пайда болатын конденсаттың әсерінен қорғау әдісі, басқаша айтқанда, бұл байланысқа кедергі. Ақша өзара әрекеттесуді тудырады. Екінші жағынан, бетперделер оны шектейді.

Өмір — өнер концепциясын дамыту

Мен күн сайын ақша арқылы адамдармен араласып өмір сүремін, сондықтан өзімді күнделікті әлеуметтік мәселелерден толығымен алшақтату мүмкін емес. Бұл ой маған 2011 жылдың 11 наурызындағы бірқатар апаттардан кейін келді. Қалыпты өмірімді жалғастыра отырып, өзімді торда ұстағанымды сезіндім.

Мен осы елдегі ядролық реакторларды қайта іске қосуға қарсы демонстрацияларға қатыстым, бірақ мен жұмсаған ақшаны басқа біреу ядролық реакторларды басқаруға жұмсауы мүмкін екенін немесе дүкеннен кәдімгі сусын сатып алу тауарларды тәуліктің кез келген уақытында жеткізетін жүргізушілерді ұйқысыз түндер өткізуге мәжбүрлейтінін сезіндім.

Жұмыс, пәтерді жалға алу, супермаркетте сауда жасау — мені осылай өмір сүруге біреу мәжбүрлеп жатқандай, осы күнделікті өмірден жирене бастадым. Біз «Фукусима-1» атом электр стансасындағы апат тудырған және жергілікті тұрғындарды үйлерін тастап кетуге мәжбүр еткен сұмдық күнделікті өмірдің тұзағына түсіп қалдық.

Ал егер біз бірден Амазонка немесе саваннаға барып, жинаушы және аңшы болып өмір сүрмесек, біз тек дөңгелектегі тиін сияқты өмір ағынында жүгіре беруді жалғастырамыз. Мен суретші ретінде дамуым керек және өз өнерімді көрсету үшін өмірдің жаңа концепциясын жасауым керек деген қорытындыға келдім.

Мен аптасына жеті күн толық емес жұмыс істегендіктен, 2014 жылдың ақпан айынан бастап барлық бос уақытымды өз пәтерімде кішкентай үй салумен айналысып өткізе бастадым. Бұл екі айға созылды. Оның тақтайшалары, терезелері, құлыпталатын есігі, тіпті тақтайшасы бар еді. Сол жылдың сәуір айында жұмысымды тастап, пәтерімнен шығып, үйді арқама салып, жолға шықтым. Содан бері мен анда-санда ғана үзіліс жасап, үнемі саяхаттап жүрмін.

Хитати-Отадағы құрылыс шеберханасында, Ибараки префектурасы (23 мамыр 2014 ж.)

Әр жаңа жерде – жаңа орналасу

Мен үшін жолдағы өмір — артымда арқалаған үйім бар бір жерден екінші жерге жасайтын саяхат. Жолға шықпас бұрын былай ойладым: түнде қону үшін үйімді даладағы бір жерге қою керек. Қандай аңғалдық! Сапардың бірінші күні үйімді жол жиегіне қойып, сенто қоғамдық моншасына бардым. Қайтып келсем, үйді полиция қоршап алған. Маған жол бөлігін заңсыз басып алғанымды қатаң ескертіп, үйімді алып, дереу кетуімді бұйырды. Мен бұл елдегі жердің көп бөлігі біреудікі екенін білдім, содан бері мен күн сайын түнде үйімді заңды түрде «тұраққа қоюға» орын табуым керек болды.

Уақытша тұрақ: Офунато мектеп ауласы, Иватэ префектурасы (24–25 маусым 2014 ж.)

Маған жиі ғибадатханалар немесе храмдарда түнеуге рұқсат етіледі. Мен қайда болсам да, есік қоңырауын қағып, «мобильді» өмір салтын түсіндіремін және келесі күні таңертең үйімді жинай аламын ба деп сұраймын. Кейде маған тоқтауға рұқсат етіледі, бірақ көбінесе олар бас тартады. Демек, салмағы 10 келі болатын үйімді бір жерге салып алғанша иығыма салып, қайта лайықты жер іздеуім керек. Бұл жағдай күн өткен сайын қайталанатын, сөйтіп менің үйімде белгілі бір кемшіліктер бар екені белгілі болды. Үйдің ең маңызды функциясы — жатын бөлме ретінде қызмет ету, бірақ мен оны орнататын орын таппайынша, менің үйім үй ретінде қызметін атқара алмайды.

Хатинохэдегі кемпингте, Аомори префектурасы (11 шілде 2014 ж.)

Бірақ ұйқының маңыздылығын ескерсек те, мен таңертең тұрып, түнде ұйықтайтын жәй ғана жаратылыс емеспін. Менде қарапайым адамның қалыпты физиологиялық қажеттіліктері бар: мен ішіп-жеуім, дәретханаға баруым, жуынуым және тісімді тазалауым керек. Бірақ менің үйім жай ғана жатын бөлме еді. Содан кейін мен маған қажеттінің бәрін күндіз тапқан жерден алуды шештім. Мен бұл процесті «макет» деп атаймын.

Мураками салған жоспар. Оның үйі 寝室 (жатын бөлме) деп белгіленген Чибадағы Эдогава өзенінің жағасындағы ғибадатхананың жанында; Жақын маңдағы дүкендер, мейрамханалар, вокзалдар, монша және қоғамдық дәретхана да картада белгіленген.

Мен дәретхананы дүкендерде немесе асханаларда пайдаланамын, сентоларда немесе интернет-кафелерде жуынамын. Менің кеңсем электр розеткалары бар кафелер, ал кір жуғыш машинаны автоматты кір жуатын орындарда қолданамын. Мен көшкен сайын макет өзгереді және мен әдеттегі қарапайым тұрғын үйде емес, бірнеше жүз шаршы метрлік үлкен үйде тұрып жатқанымдай сезінемін.

Орналасудың тағы бір нұсқасы. Бұл жерде «жатын бөлме» Бёдоин храмының автотұрағында орналасты. Ол Киотодағы Удзи өзенінің жағасындағы храмға қарама-қарсы тұр.

Мұнда біз Нараны Мацузаки, Ми префектурасымен байланыстыратын 369 Ұлттық тас жолының оңтүстігінде, дүкен мен қоғамдық моншаның жанындағы өнер галереясындағы «жатын бөлмені» көреміз.

Біраз уақыттан кейін маған ақша керек екенін түсіндім, өйткені кафеге немесе сентоға бару үшін ақша төлеу керек. Алғашында «Көшпенділер өлкесі» фильміндегі кейіпкерлер сияқты мен келген жерлерде кез келген аяқ астынан шыққан жұмысқа кірісетінмін. Мен мейрамханаларда ыдыс жудым немесе құрылыста жұмыс істедім. Бірақ соңғы кездері жазбаша мәтіндерге сұраныс көбейіп кетті, көрме ұсыныстары түсіп жатыр, сондықтан мен қазір осыдан нәпақа тауып жүрмін.

Нагарэяме храмының ауласында, Тиба префектурасы (7 маусым 2015 ж.)

Сапарға шығар алдында өзімді қалай асыраймын деп ойламаппын. Менің «бастапқы капиталым» деп атаған 200 000 иенге жуық жинағым бар еді. Мен бұл ақшаны жұмсап біткенде не болар екен деп ойладым, бірақ алаңдайтын ештеңе жоқ екенін сезіндім. Менің болашақ болмысым қазіргі өміріме қарағанда көбірек өмірлік тәжірибеге ие болатынын ескере отырып, мен тек болашақтағы өзіме сенуді шештім.

Кумамотода, 2016 жылғы жер сілкінісінен зардап шеккен ғимараттар арасында (11–27 тамыз 2017 ж.)

Прогресс түп тамырыңа қарсы ма?

Саяхат барысында мен бірнеше маңызды нәрселерді білдім. Мысалы, ақша не үшін қажет?

Мен үйім мен киім-кешегімді арқалап жүргендіктен, мүмкіндігінше жеңіл саяхаттағым келді. Әрине, маған тамақ пен су керек, бірақ оларды алып жүру қиын болды, сондықтан мен оларды қажет кезде ғана пайдаланғым келді, яғни ақшаға сатып алуым керек еді. 100 иенге 500 мл су сатып алуға болады, бірақ судың салмағы 500 грамм болса, 100 иендік тиынның салмағы небәрі 5 грамм. Ақша жеңіл; олардың мәні — оларды әрқашан ауыр нәрсеге айырбастауға болады. Бұл душқа немесе кір жуғыш машинаға қатысты. Олар тым ауыр екені анық, бірақ ақша төлеп душқа түсіп, көп киім жууға болады.

Кагосимадағы Фурусато паркінің бақ павильоны (24 қараша 2017 ж.)

Содан кейін мен біздің өміріміздегі жердің рөлі туралы ойладым.

Пәтер жалдаған кезде, мен ауданымнан шықпай-ақ, күнделікті қажеттіліктерімді шеше алатынмын. Кейде достармен кездесу үшін сыртқа шыққаныммен, бұл тек басқа ұқсас аймаққа баруды ғана білдіретін. Мен көлікпен немесе пойызбен аудандар арасында жүріп, А нүктесінен В нүктесіне дейін жүрдім. Көлік жүргізіп келе жатып, жолдан көзімді алмайтынмын; Пойызда келе жатып, әдеттегі қала көрінісінен басқа бірдеңе бар деп ойлаған жоқпын, смартфоныма қарап отыра беретінмін. Елді жаяу аралап жүріп өткен жүздеген шақырым жол мен үшін басқа суретті ашты. Жапонияның көп бөлігі таулардан, өзендерден және жағалаулардан тұрады. Сонымен бірге оның аумағының аз ғана бөлігінде адам қоныстанған; менің ойымша — шамамен 5%. Ел аумағының елеусіз бөлігін алып жатсам да, осында тұратыныма еш күмәнданған емеспін. Мен соншалықты надан болғаныма сене алар емеспін.

Мураками құрастырған «2015 жылғы Жапония картасы»

Мәшинемен немесе темір жол торабымен жүрген кезде тудыратын қиындықтарымыз туралы не айтасыз?

Әрине, көліктер мен пойыздар ыңғайлы. Сонымен қатар, олар жаяу жүргіншіге қарағанда салыстыруға келмейтін жылдамдықпен жүреді. Сонымен бірге олар жерімізге қисынсыз шектеулер қойып, оның әлеуетін бұғаулап, күнделікті тіршілігін «аялдама» және «жолай тоқтау» деп екіге бөледі. Теміржол салынған жерлер көркейіп, көлік қатынасы жоқ аумақтар, керісінше, азып-тозуда. Саяхат кезінде мен олардың біразын көрдім, олардың тұрғындары қиын өмірлеріне шағымданады. Олардың туған жерге деген мақтаныштары жансыз механизм – пойыздың шабуылына шыдамай бас иді деген ой мені қатты ашуландырды.

Сэтагаядағы өнеркәсіп нысанының аумағында, Токио (26 наурыз 2019 ж.)

Өмір өнер сияқты

Қалай болғанда да, әркім өз өмірін сүреді. Қайда барсам да душқа түсу мүмкіндігі болса деймін. Оған қоса тамақ ішуім, дәретханаға баруым және электр қуатына қол жеткізуім керек. Сондай-ақ Wi-Fi арқылы интернетке қосылсам, кинотеатрларға, өнер мұражайларына және супермаркеттерге барсам, жақсы болар еді. Жолда келе жатып, өзіме қажетті қолайлы жағдайларды іздеп, «макеттерін» жасаймын. Мен душқа кіре аламын ба, әжетхана тым алыс па деп үйімді күн сайын жиһаздауға тура келеді. Бұл көп уақытты қажет етеді, және өмірімді ұйымдастыруға тырысу мені күн сайын алаңдатады. Үйімді дұрыс емес жерге қойсам, асқа да, жуынуға да қолым жетпей қалуы мүмкін. Жалдау ақысы экономикалық келісім, яғни бір жерден барлық ыңғайлы өмір пакетін сатып алу. Шын мәнінде, бұл бос уақытты сатып алумен тең.

Тайтодағы коворкинг офистерінің ғимаратының алдында, Токио (17–18 наурыз 2020 ж.)

Адамдар жұмыс істеген кезде уақытын сатады, ал пәтерақы төлеген кезде уақыт сатып алады. Бұл процестің күннен күнге қайталануы капиталистік қатынастардың кеңеюіне ықпал етті. Бірақ өндіріс пен тұтынудың бұл шексіз циклі ядролық апаттардан бастап пойыздардың рельстен шығып кетуіне және пандемияға дейін көптеген апаттарды тудырды. Басымызды судан жоғары ұстай береміз бе, әлде қазірдің өзінде тереңге батып бара жатырмыз ба, айту қиын.

Нотодағы құрылыс компаниясының жақдықтар қоймасында, Исикава префектурасы (8 желтоқсан 2020 ж.)

Өнер туындыларын жасаудан басқа амалым жоқ. Адамдар өмір ағымына беріліп пассивті жүзуі керек дегенге сенбеймін. Мені таң қалдырған сәулетші Ёсидзака Такамаса (1917–1980) бірде: «Үй дененің жалғасы, сондықтан үйді сізге басқа біреу салсын деп тапсыру — біртүрлі идея», — деді. Ал өмірдің өзі шоу, қойылым.

Мен қазір Токиода жалға алынған студияда тұрып, көшпелі өмірімде келген ойларды сұрыптап, жаңа концепция жасауға дайындалып жатырмын. Дәл қазір мен жарнаманы тарту және алынған кірісті осы жарнамаларды көрсететін маңдайшалар үйін салуға жұмсау жоспарын жүзеге асырып жатырмын. Мен өмір сүру кеңістігін жылыту үшін жапырақ қоқысын ферменттеу арқылы алынатын жылуды қолдану және оны салқындату үшін судың булануын пайдалану арқылы қажетті энергияның бір бөлігін жасауды жоспарлап отырмын. Мен тәжірибе жасауды және өз тұжырымдамамды өмірге енгізуді жалғастырамын.

Исикава префектурасындағы Канадзаведегі гүл дүкенінде, (17 желтоқсан 2020 ж.)

Мақаладағы фотолардың авторы © Мураками Сатоси
Тақырып фотосы: Мураками және оның үйі (© Утида Рё)

Мураками Сатоси — суретші. 1988 жылы Токиода дүниеге келген. 2011 жылы Мусашино атындағы өнер университетін сәулетші мамандығы бойынша бітірді. Жеке және қоғамдық қатынастарға тоқтала отырып, ол өнер арқылы адам өмірінің қоғамға әсерін зерттейді. 2020 жылы Канадзава префектурасының ХХІ ғасыр заманауи өнер мұражайында «Сатоши Мураками: Жолдағы өмір» жеке көрмесін өткізді, Такамацу өнер мұражайындағы «Такамацу жыл сайынғы заманауи өнер көрмесі, 08-бөлім қоғамды бөлу» топтық көрмесіне қатысты. 2019 жылы шыққан «Арқалаған үймен бірге серуендеу: Толық шығарылым» ( Иэ о сэоттэ аруку: кандзэн бан) кітабының авторы.